Το αφορολόγητο όριο ως τεκμήριο και ως όριο σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας

Στο Σύλλογο “Έλληνες Φορολογούμενοι”, έχουμε επί μακρόν προβληματισθεί και ασχοληθεί με το ζήτημα του “αφορολόγητου ορίου εισοδήματος”. Τόσο σαν στοιχείο προσδιορισμού του ελάχιστου ορίου εισοδήματος που επιτρέπει σε ένα άτομο να διαβιώνει με μία στοιχειώδη αξιοπρέπεια, όσο και σαν βασικό στοιχείο προσδιορισμού της φορολογικής πολιτικής ενός Κράτους.
Οι συχνές μεταβολές στην πολιτική του Υπουργείου Οικονομικών γύρω από το “αφορολόγητο όριο εισοδήματος” που συμβαίνουν στα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, αποτελούν ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των παλινδρομήσεων της φορολογικής πολιτικής, ενώ οι μετατοπίσεις από το ένα άκρο (με το υψηλό -καθαρό- αφορολόγητο των 12.000 ευρώ) στο άλλο (με την πλήρη κατάργησή του για τους ελεύθερους επαγγελματίες) συνιστούν μία από τις βαρύτερες αδικίες του νέου φορολογικού νομοσχεδίου, που, σα νόμος, θα ισχύσει από το 2013.
Εφ’ όσον τελικά υπάρξει η κατάργηση του αφορολόγητου ορίου εισοδήματος για μία ομάδα πολιτών (το νομοσχέδιο θα συζητηθεί και θα ψηφιστεί στο α’ δεκαπενθήμερο του Ιανουαρίου 2013), ο Σύλλογος “Έλληνες Φορολογούμενοι” προετοιμάζεται να προσφύγει εναντίον των σχετικών αποφάσεων, στο Συμβούλιο της Επικρατείας και σε ευρωπαϊκά δικαστήρια.

Το παρακάτω κείμενο, αποτελεί την παρουσίαση του δικηγόρου και μέλους του Δ.Σ. του Συλλόγου, κ. Χρήστου Κλειώση, σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στις 22 Δεκεμβρίου 2012, με θέμα “Το φορολογικό πρόβλημα της Ελλάδας”.

Το αφορολόγητο όριο ως τεκμήριο και ως όριο σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας

Στις μέρες προ μνημονίου, όταν η δανεική ευημερία των πλαστογραφημένων δημόσιων οικονομικών επέτρεπε την συνεχή αύξηση του αφορολογήτου ορίου, η ελληνική κοινωνία αντιμετώπιζε το αφορολόγητο όριο  σαν έναν ακόμη οικονομικό θεσμό που αφορούσε τους λογιστές που συμπλήρωναν την φορολογική δήλωση. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τα λεφτά υπήρχαν και το αφορολόγητο δεν απασχολούσε ιδιαίτερα την ελληνική κοινωνία.

Ειδικά οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι δεν είχαν και μεγάλο ενδιαφέρον για τον θεσμό αυτό, αφού συνήθως είχαν πληρώσει ήδη τον φόρο εισοδήματος και μόνο επιστροφή μπορεί να περίμεναν.

Σήμερα όμως βλέπουμε από τα δημοσιεύματα που καθημερινά βομβαρδίζουν την εύθραυστη ψυχική ηρεμία των Ελλήνων πως το αφορολόγητο έχει αναδειχθεί στο απόλυτο πεδίο σύγκρουσης συμφερόντων μεταξύ κοινωνίας και Τρόικας.

Αυτή όμως η σύγκρουση μας επιτρέπει να αντιληφθούμε και την βαθύτερη δικαιοπολιτική φύση του θεσμού του αφορολόγητου.

 

Ι. Το αφορολόγητο  όριο ως τεκμήριο φοροδοτικής ικανότητας

 

Το αφορολόγητο εισόδημα είναι το εισόδημα που το ίδιο το κράτος έχει κρίνει δια του αρμοδίου οργάνου του, δηλαδή του φορολογικού νομοθέτη,  ως αρκετά ισχνό για να το απαλλάξει από την συνταγματική υποχρέωση κοινής συνεισφοράς στις κρατικές δαπάνες. Πρόκειται δηλαδή για μια έκφραση της αρχής της ισότητας στα δημόσια βάρη  αλλά και της αρχής του κοινωνικού κράτους, με την έννοια ότι το κράτος έχει λάβει μια απόφαση σε επίπεδο συντάγματος:  Να  αποφεύγει να επιβαρύνει οικονομικά με φόρους τα πρόσωπα τα οποία είναι οικονομικά ασθενή.

Συγκεκριμένα, από την  μη υπέρβαση του εκάστοτε θεσπισμένου αφορολόγητου ορίου τεκμαίρεται ότι δεν υφίσταται φοροδοτική ικανότητα. Μέσω δηλαδή του θεσμού του αφορολόγητου ορίου, το κράτος κάνει μια διάκριση μεταξύ των νοικοκυριών που έχουν την οικονομική δυνατότητα να συνεισφέρουν στις κρατικές δαπάνες και των νοικοκυριών που δεν μπορούν να συνεισφέρουν  σε αυτές χωρίς να υποβαθμίσουν το βιοτικό τους επίπεδο. Ουσιαστικά το αφορολόγητο όριο είναι το πρωταρχικό τεκμήριο φοροδοτικής ικανότητας: όποιος το ξεπερνά θεωρείται ότι αντέχει να υποστεί οικονομική θυσία υπέρ του κρατικού προϋπολογισμού. Το αφορολόγητο όριο είναι το τεκμήριο ύπαρξης φοροδοτικής ικανότητας.

 

Όμως όπως όλα τα τεκμήρια, έτσι και αυτό το τεκμήριο ύπαρξης φοροδοτικής ικανότητας δεν μπορεί παρά να  είναι μαχητό, δηλαδή να υπάρχει δυνατότητα ανταπόδειξης από τον θιγόμενο φορολογούμενο, διαφορετικά είναι αντισυνταγματικό, μια και τα αμάχητα τεκμήρια απαγορεύονται.

Πράγματι, δεν μπορεί  να αποκλειστεί το ενδεχόμενο ένας φορολογούμενος του οποίου το εισόδημα ξεπερνά το όριο του αφορολόγητου εισοδήματος να στερείται πλήρως της φοροδοτικής ικανότητας για λόγους που δεν έχουν προβλεφθεί από τον φορολογικό νομοθέτη:

Π.χ. θα ήταν λογικό να ισχυριστούμε ότι ένας καρκινοπαθής με εισόδημα 15.000 ευρώ ετησίως και δαπάνες για την υγεία του 12.000 ετησίως  (δεδομένου του κόστους της ιατρικης του περίθαλψης που δεν καλύπτεται από  δημόσιο ταμείο) έχει φοροδοτική ικανότητα μόνο και μόνο επειδή η ονομαστική αξία του εισοδήματός του ξεπερνά το όριο του αφορολόγητου;  Ή μήπως ένας κάτοικος μιας ορεινής περιοχής με εισόδημα 10.000 ετησίως ο οποίος ξοδεύει σε θέρμανση και μετακινήσεις πάνω από το μισό εισόδημά του, θα πρέπει να καταβάλλει φόρο επειδή η ονομαστική αξία του εισοδήματός του ξεπερνά το αφορολόγητο όριο;

Τα προβλήματα αυτά μέχρι τώρα δεν είχαν αντιμετωπιστεί για δυο λόγους: αφενός τα «λεφτά υπήρχαν», αφετέρου δε δεν είχε αναπτυχθεί η ιδέα της αμφισβήτησης του αφορολογήτου ορίου που έθετε ο νόμος.

 

Κατά την άποψή μου θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να είναι σε θέση ο φορολογούμενος που αισθάνεται εξαντλημένες τις οικονομικές του δυνάμεις,  να αποδείξει ότι η προσωπική του φοροδοτική ικανότητα δεν υφίσταται ή είναι μικρότερη από αυτή που προσδιόρισε η φορολογική αρχή, παρά το γεγονός ότι η ονομαστική αξία του εισοδήματος του ξεπερνά το αφορολόγητο όριο που έχει θεσπίσει ο νόμος. Ίσως αν τεθεί ενώπιον κάποιου δικαστηρίου το παραπάνω αίτημα, να κριθεί ότι υφίσταται ήδη η δυνατότητα του φορολογούμενου να αποδεικνύει ότι δεν έχει φοροδοτική ικανότητα παρά το γεγονός ότι η ονομαστική αξία το εισοδήματός του υπερβαίνει το όριο του αφορολόγητου. Έως τότε όμως καλό θα ήταν να είχε προβλεφθεί σχετική διαδικασία ενώπιον των φορολογικών αρχών. Χρειάζεται δηλαδή ένας διορθωτικός θεσμός ο  οποίος να ελέγχει την φοροδοτική ικανότητα κάθε πολίτη στο πρόσωπο του οποίου συντρέχουν ειδικές συνθήκες που συγχωρούν την προσωπική αναθεώρηση του αφορολόγητου ορίου προς τα πάνω, παρακάμπτοντας το γενικό αφορολόγητο όριο. Φυσικά όμως, επειδή στην Ελλάδα υπάρχει έντονη η τάση κατάχρησης των θεσμών που θεσπίστηκαν για συγκεκριμένες κοινωνικές ανάγκες, θα πρέπει ο θεσμός αυτός  να  χρησιμοποιηθεί υπεύθυνα γιατί τα φαινόμενα των τυφλών της Ζακύνθου θα εμφανιστούν και στον χώρο της φορολογίας εισοδήματος.  Κάθε πολιτική άλλωστε εξαρτάται από το ήθος του εφαρμοστή της, γιατί από μόνη της δεν είναι παρά μια θεωρητική προσέγγιση των πραγμάτων.

 

ΙΙ. Το αφορολόγητο όριο και τα ακατάσχετα κινητά

 

Η κορυφαία συνταγματική επιταγή του άρθρου 2 παρ. 1 του Συντάγματος προβλέπει τα εξής: «Ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας». Η αρχή αυτή η οποία  διέπει αναρίθμητες πτυχές των σχέσεων πολίτη κράτους, δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστες τις οικονομικές σχέσεις φορολογούμενου και κράτους.

 

Η πρώτη εκδήλωση αυτής της επιταγής σεβασμού στην ανθρώπινη αξία αφορά στην φοροδοτική ικανότητα:

Η  φοροδοτική ικανότητα αποτελεί ιδιότητα του υποκειμένου και συνίσταται, όπως αυτή η ίδια η  λεκτική διατύπωση του όρου φανερώνει, στην δυνατότητα του συγκεκριμένου προσώπου να  καταβάλει τον φόρο, χωρίς να θίγεται το ελάχιστο όριο αξιοπρεπούς, εν όψει του άρθρου 2 παρ.1 του Συντάγματος, διαβιώσεως του, προσδιορίζεται δε βάσει κριτηρίων αντικειμενικών, αναγομένων στο εισόδημα ή στην περιουσία, και υποκειμενικών, αναγομένων κυρίως στην προσωπική,  οικογενειακή, κοινωνική κατάσταση, υγεία και ηλικία του φορολογουμένου (βλ. Πρακτικά Επιτροπών της Βουλής επί του Συντάγματος, Συνεδρίαση της 28.1.1975, σελ. 396).

 

Όμως υπάρχει και μια άλλη εκδήλωση αυτής της συνταγματικής επιταγής και έχει να κάνει με την διαδικασία αναγκαστικής εκτέλεσης (κατάσχεση πλειστηριασμό κλπ) κατά του οφειλέτη του δημοσίου: Το άρθρο 2 παρ. 1 του Συντάγματος που προστατεύει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι η συνταγματική βάση, του θεσμού των ακατάσχετων κινητών τα οποία είναι αναγκαία στην διαβίωση ενός ανθρώπου.  Ας σημειωθεί ότι ως κινητά πράγματα θεωρεί η νομοθεσία και τα χρηματικά ποσά.

Πράγματι το άρθρο 17 του Κώδικα εισπράξεως δημοσίων Εσόδων (νδ 356/1974) ορίζει

 

Επίσης στο άρθρο 31 παρ. ζ του ίδιου νόμου ορίζονται τα εξής:

 

Είναι προφανές λοιπόν ότι ο φορολογικός νομοθέτης δεν αντιλαμβάνεται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια με τον ίδιο τρόπο που τον αντιλαμβάνεται ο νομοθέτης που όρισε τι είναι ακατάσχετο από το δημόσιο. Εντούτοις η ανθρώπινη αξιοπρέπεια παραμένει η ίδια και δεν είναι ανεκτή από την συνταγματική μας τάξη να επιβάλλεται σε ένα νοικοκυριό μια φορολογική οφειλή της οποίας η είσπραξη με μέτρα κατάσχεσης απαγορεύεται γιατί  προσβάλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Δεν μπορεί να είναι νόμιμη η επιβολή ενός φόρου του οποίου απαγορεύεται η είσπραξη από την ίδια την νομοθεσία επειδή προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Το γεγονός ότι υφίστανται δυο μέτρα και δυο σταθμά ως προς τον τρόπο που αντιμετωπίζει ο φορολογικός νομοθέτης και ο κοινός νομοθέτης την ανθρώπινη αξιοπρέπεια συνιστά ένα φαινόμενο θεσμικής πτώχευσης και ένδειξη υποταγής της νομιμότητας στην σκοπιμότητα και θα πρέπει να μας προβληματίζει όλους.

Χρήστος Κλειώσης

Δικηγόρος Αθηνών

Μέλος Δ.Σ. του Συλλόγου “Έλληνες Φορολογούμενοι”