Ο “καπνικός” φόρος στο Βυζάντιο

“Καπνικόν” ονόμαζαν στο Βυζάντιο τον “καπνικό φόρο”.  Ήταν φόρος άμεσος, τακτικός και ιδιαίτερα σημαντικός για τα οικονομικά της Αυτοκρατορίας, αφού βάραινε το κάθε νοικοκυριό. Εκτιμάται ότι ο φόρος αυτός επινοήθηκε περί τα μέσα του 8ου αιώνα.

Μετά την ανατροπή της αυτοκράτειρας Ειρήνης από τον Νικηφόρο, λογοθέτη του γενικού, και την άνοδο του στο θρόνο (ως Νικηφόρου του Α’, στις 31 Οκτωβρίου 802), άρχισε να εφαρμόζεται μια αυστηρή οικονομική πολιτική με βασικό στόχο την ενίσχυση των φορολογικών εσόδων της Αυτοκρατορίας. Για το σκοπό αυτό, πέραν από την κατάργηση των φοροαπαλλαγών που είχε θεσπίσει η Ειρήνη για τις εκκλησιαστικές και τις μοναστικές περιουσίες, το εμπόριο και τη μεταβίβαση κληρονομιάς, η επιβολή του καπνικού φόρου επεκτάθηκε και στους παροίκους των μοναστηριών και των φιλανθρωπικών ιδρυμάτων (ορφανοτροφεία και γηροκομεία). Από δε το 810, ο καπνικός φόρος επεκτάθηκε και στις εκκλησίες και τα μοναστήρια, με αναδρομική μάλιστα ισχύ, 8 ετών, δηλαδή από τον πρώτο χρόνο της βασιλείας του Νικηφόρου.

Ο φόρος αυτός διατηρήθηκε μέχρι τα ύστερα βυζαντινά χρόνια και καταργήθηκε από τους Οθωμανούς.

Ο φοροεισπράκτορας του καπνικού λεγόταν καπνικάριος ή καπνικάρις. Μάλιστα, είναι χαρακτηριστικό ότι η γνωστή εκκλησία της Παναγίας Καπνικαρέας στην Αθήνα, κτίστηκε τον 11ο αιώνα από κάποιον (εύπορο) φοροεισπράκτορα.