Η οργάνωση του Κράτους (εκπαιδευτικό κείμενο)

Ένας από τους σκοπούς του Συλλόγου μας είναι και η εκπαίδευση των πολιτών, τόσο σε θέματα φορολογίας ή δημόσιας διοίκησης, όσο και σε γενικότερα θέματα, με έμφαση στην οικονομία.
Στα πλαίσια του εκπαιδευτικού ρόλου του Συλλόγου, από καιρού σε καιρό, δημοσιεύουμε διάφορα άρθρα που θα μπορούσαν να βοηθήσουν όλους μας να αντιληφθούμε κάποια θέματα καλύτερα.
Ο Σύλλογος ευχαρίστως δέχεται εκπαιδευτικά άρθρα για δημοσίευση στο site του.

 

 

Η οργάνωση του Κράτους

του Κων/νου Θ. Παπαδημητρίου
Υποψήφιου διδάκτωρα Διοικητικής επιστήμης Πανεπιστημίου Αθηνών
Απόφοιτος Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης
(Αύγουστος 2008)

 

ΟΡΓΑΝΩΣΗ: είναι η συνειδητά μεθοδευμένη-συντονισμένη δραστηριότητα δύο ή περισσότερων μερών, που με βάση την μεταξύ τους επικοινωνία και συνεργασία, αποσκοπούν στην πραγμάτωση συγκεκριμένων κοινών στόχων. Με την ΟΡΓΑΝΩΣΗ εξασφαλίζεται μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα.

Σε μία οργάνωση, χαρακτηριστικό στοιχείο είναι η συντονισμένη-σταθερή-συνεχής συνεργασία. Εάν δεν υπάρχει αυτή είναι αμφίβολο εάν υπάρχει οργάνωση!

Οργάνωση σημαίνει βασικά 5 στοιχεία:

1. Ύπαρξη συγκεκριμένων στόχων της οργάνωσης.
2. Καταμερισμός εργασίας κατά τμήματα (οργανωτικές μονάδες), κάθε τμήμα κάνει συγκεκριμένη εργασία
3. Συντονισμός των διαφορετικών εργασιών, έτσι ώστε να παράγεται το επιθυμητό αποτέλεσμα
4. Έλεγχος ορθής συνεργασίας, ώστε να επιτυγχάνονται οι στόχοι.
5. Τις οργανωτικές μονάδες στελεχώνουν άνθρωποι με διαφορετικές γνώσεις-δεξιότητες, αντίστοιχες με τις απαιτήσεις της εργασίας.

Τα σημεία 2, 3, και 4 αποτυπώνονται σε ένα σχήμα που ονομάζεται οργανόγραμμα.

ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ (ως οργάνωση): Μορφή οργάνωσης ενός διοικητικού μηχανισμού (είτε της Δημόσιας Διοίκησης είτε του ιδιωτικού τομέα) που χαρακτηρίζεται από κατάτμηση της εργασίας (σε «γραφεία»), ύπαρξη αυστηρής ιεραρχίας, σχετικά προβλέψιμη ροή εργασίας και ιδιαίτερη κουλτούρα. Στελεχώνεται από επαγγελματίες υπαλλήλους, οι οποίοι σταδιοδρομούν σε αυτήν με βάση τη γνώση και την προσφορά τους. Η πρόσληψη των υπαλλήλων βασίζεται στα προσόντα τους. Θεωρείται ως ένας τρόπος οργάνωσης που εγγυάται την αποτελεσματικότητα.

ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ (ως λειτουργικό χαρακτηριστικό): Η λειτουργία μιας οργάνωσης με τρόπο σύνθετο, με διαδικασίες δύσκαμπτες, απαιτητικές, αδιαφανείς, απρόσωπες, με απρόβλεπτη κατάληξη και εν τέλει αναποτελεσματικότητα.

Κατά τον 20ο αιώνα αναγνωρίστηκε ως αποτελεσματικότερος τρόπος οργάνωσης, ο γραφειοκρατικός. Χαρακτηριστικά λεγόταν (Μαξ Βέμπερ) “γραφειοκρατία ή ερασιτεχνισμός”.

Η ιστορία του Ελληνικού Κράτους

ΚΡΑΤΟΣ: Η οργανωμένη εξουσία ενός λαού που διαμένει μόνιμα εντός ορισμένης χώρας.

Εξουσία = νομιμοποιημένη δύναμη

Δύναμη = ικανότητα επιρροής της στάσης του/ων άλλου/ων ανθρώπων σύμφωνα με την επιθυμία μου

Κατά την αρχαιότητα δεν υπήρχε ένα ενιαίο αλλά πολλά ελληνικά κράτη, τόσο στην μητροπολιτική χώρα (ελληνική χερσόνησο και παράλια Μικράς Ασίας) όσο και σε πολλά μέρη της Μεσογείου (Νότιο Ιταλία, Σικελία, Νότιο Γαλλία, Κυρρηναϊκή, Εύξεινο Πόντο κλπ). Αυτή η πολιτική πολυδιάσπαση ευνόησε τις ενδοελληνικές διαμάχες και έτσι διευκόλυνε την υποταγή στη ρωμαϊκή εξουσία. Με τη ρωμαϊκή κατάκτηση όμως ενοποιήθηκε ο ελληνισμός έστω και κατακτημένος.

Κατά τα μεσαιωνικά χρόνια, το ρωμαϊκού τύπου κράτος στο οποίο κυρίαρχη πολιτισμικά εθνότητα ήταν ο ελληνισμός, ήταν μία αυτοκρατορία (“Βυζάντιο”) που περιελάμβανε και άλλους λαούς (Αρμένιους, Σλάβους κλπ) και όχι ένα ενιαίο κράτος, με βασικό στοιχείο συνοχής τον χριστιανισμό. Παρότι τα χαρακτηριστικά αυτά μεταβλήθηκαν στους τελευταίους αιώνες ζωής της αυτοκρατορίας (11ο-15ο αιώνες) προς όφελος του εθνικού ελληνικού στοιχείου, αυτή δεν αρνήθηκε ποτέ τον οικουμενικό της χαρακτήρα. Αυτόν τον χαρακτήρα διατηρεί σήμερα το ορθόδοξο “οικουμενικό” πατριαρχείο. Με την οθωμανική κατάκτηση (όταν ολοκληρώθηκε κατά τον 17ο αιώνα, σε βάρος των Βενετών) ενοποιήθηκε ο ελληνισμός έστω και κατακτημένος (με εξαίρεση τα Ιόνια νησιά).

Το σύγχρονο ελληνικό κράτος δημιουργήθηκε με την επανάσταση του 1821 (επίσημη ανακήρυξή του εκ μέρους των επαναστατών κατά την Α Εθνοσυνέλευση, στην Επίδαυρο, τέλη Δεκεμβρίου 1821) και αναγνωρίστηκε ως τέτοιο, επίσημα από τα άλλα κράτη με το ΠΡΩΤΟΚΟΛΟ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ, στις 3 Φεβρουαρίου 1830. Στην πραγματικότητα είναι το πρώτο ενιαίο-εθνικό Κράτος, που δημιούργησε ο ελληνισμός.

Ο τρόπος που οργανώνεται ένα κράτος, δηλαδή από πού πηγάζει η εξουσία του, πως συγκροτείται και λειτουργεί (η κρατική εξουσία), τι σχέσεις αναπτύσσει με του πολίτες του και τα άλλα κράτη, ρυθμίζονται σε ένα κείμενο πανηγυρικού χαρακτήρα που ονομάζεται παραδοσιακά ΣΥΝΤΑΓΜΑ ή ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ του κράτους.

Το ελληνικό κράτος, σε αυτά τα 187 χρόνια (1821-2008) λειτουργίας του τροποποίησε αρκετές φορές το Σύνταγμά του, συνεπώς και την οργάνωσή του.

Συγκεκριμένα, το 1822 (το πρώτο Σύνταγμα ή «Νόμος της Επιδαύρου» που καθιέρωνε ως πολίτευμα τη Δημοκρατία), το 1823, το 1827 και έπειτα από την επίσημη αναγνώριση, το 1844 (Σύνταγμα 1844, πολίτευμα: συνταγματική Βασιλεία), το 1864 (πολίτευμα: βασιλευομένη κοινοβουλευτική Δημοκρατία), το 1927 (πολίτευμα: προεδρευομένη κοινοβουλευτική Δημοκρατία), το 1952 (πολίτευμα: βασιλευομένη κοινοβουλευτική Δημοκρατία με παράλληλη διατήρηση έκτακτων μέτρων) και τελικά από το 1975, προεδρευομένη κοινοβουλευτική Δημοκρατία.

Σήμερα (Αύγουστος 2008), ισχύει το Σύνταγμα του 1975, όπως αναθεωρήθηκε το 1986, το 2001 και πρόσφατα, το 2008 (Σύνταγμα 1975/1986/2001/2008). Επιπλέον, ισχύουν και οι συνθήκες ίδρυσης της Ευρωπαϊκής Ενωσης (αρχική του 1957, μεταγενέστερες το 1986 και το 1992 ή συνθήκη του Μάαστριχτ όπως συμπληρώθηκε με την συνθήκη της Νίκαιας), της οποίας η Ελλάδα αποτελεί πλήρες μέλος (από το 1981) και επιπλέον μέλος της Ο.Ν.Ε. (από το 1999).

 

 

Η σημερινή οργάνωση του Κράτους

Σύμφωνα με το ίδιο το Σύνταγμα :

«Μορφή του πολιτεύματος

Άρθρο 1

1. Το πολίτευμα της Ελλάδας είναι Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία.

2. Θεμέλιο του πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία.

3. Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα…..

Σύνταξη της Πολιτείας

Άρθρο 26

1. Η νομοθετική λειτουργία ασκείται από τη Βουλή και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.

2. Η εκτελεστική λειτουργία ασκείται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και την Κυβέρνηση.

3. Η δικαστική λειτουργία ασκείται από τα δικαστήριሠοι αποφάσεις τους εκτελούνται στο όνομα του Ελληνικού Λαού…..

Άρθρο 28

1…..

2. Για να εξυπηρετηθεί σπουδαίο εθνικό συμφέρον και να προαχθεί η συνεργασία με άλλα κράτη, μπορεί να αναγνωρισθούν, με συνθήκη ή συμφωνία, σε όργανα διεθνών οργανισμών αρμοδιότητες που προβλέπονται από το Σύνταγμα. Για την ψήφιση νόμου που κυρώνει αυτή τη συνθήκη ή συμφωνία απαιτείται πλειοψηφία των τριών πέμπτων του όλου αριθμού των βουλευτών.

3. Η Ελλάδα προβαίνει ελεύθερα, με νόμο που ψηφίζεται από την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών, σε περιορισμούς ως προς την άσκηση της εθνικής κυριαρχίας της, εφόσον αυτό υπαγορεύεται από σπουδαίο εθνικό συμφέρον, δεν θίγει τα δικαιώματα του ανθρώπου και τις βάσεις του δημοκρατικού πολιτεύματος και γίνεται με βάση τις αρχές της ισότητας και με τον όρο της αμοιβαιότητας.

Ερμηνευτική δήλωση:

Το άρθρο 28 αποτελεί θεμέλιο για τη συμμετοχή της Χώρας στις διαδικασίες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης».

Η νομοθετική λειτουργία

Η Νομοθετική λειτουργία ασκείται από τη Βουλή και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.

Η Βουλή συγκροτείται από 300 Βουλευτές, οι οποίοι εκλέγονται με άμεση, μυστική και καθολική ψηφοφορία, κάθε τέσσερα (το αργότερο) χρόνια. Οι Βουλευτές εκλέγονται είτε μεμονωμένα (δύσκολα) είτε συνεργαζόμενοι υπό τη σημαία ενός πολιτικού κόμματος. Τα πολιτικά κόμματα αναγνωρίζονται (Σύνταγμα 29) ως οι βασικοί φορείς επηρεασμού και διαμόρφωσης της πολιτικής ζωής. Γι αυτό το λόγο χρηματοδοτούνται από το κράτος.

Για να καθιερωθεί ένας νόμος, απαιτείται :

• Να ψηφιστεί από τη βουλή
• Να εκδοθεί από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας
• Να δημοσιευθεί στο Φύλλο Εφημερίδος Κυβερνήσεως

 

Η εκτελεστική ή Κυβερνητική λειτουργία

Την Εκτελεστική λειτουργία ασκούν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και η Κυβέρνηση.

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι «ρυθμιστής» του πολιτεύματος. Συμπράττει δηλαδή σε πολλές διαδικαστικές πράξεις, προκειμένου να εξασφαλίζεται η νομιμότητα και το κύρος τους. Επιπλέον, συνυπογράφει με τον αρμόδιο Υπουργό τα (προεδρικά) διατάγματα και έχει μια σειρά από αρμοδιότητες κυβερνητικής-διοικητικής φύσεως («άρχει των ενόπλων δυνάμεων», απονέμει τα παράσημα κλπ).

Κατά το Σύνταγμα 82:

«1. Η Κυβέρνηση καθορίζει και κατευθύνει τη γενική πολιτική της Χώρας, σύμφωνα με τους ορισμούς του Συντάγματος και των νόμων.

2. Ο Πρωθυπουργός εξασφαλίζει την ενότητα της Κυβέρνησης και κατευθύνει τις ενέργειές της, καθώς και των δημόσιων γενικά υπηρεσιών για την εφαρμογή της κυβερνητικής πολιτικής μέσα στο πλαίσιο των νόμων».

Κατά το Σύνταγμα 83:

«1. Κάθε Υπουργός ασκεί τις αρμοδιότητες που ορίζει ο νόμος. Οι Υπουργοί χωρίς χαρτοφυλάκιο ασκούν όσες αρμοδιότητες τους αναθέτει ο Πρωθυπουργός με απόφασή του.

2. Οι Υφυπουργοί ασκούν τις αρμοδιότητες που τους αναθέτουν με κοινή απόφαση ο Πρωθυπουργός και ο οικείος Υπουργός».

Από τα παραπάνω άρθρα του Συντάγματος, αναδεικνύεται η στενή σχέση μεταξύ Κυβέρνησης (όργανο που χαράσσει πολιτική) και της Δημόσιας Διοίκησης (όργανα που εφαρμόζουν, υλοποιούν τις επιλογές της Κυβέρνησης). Το πολιτικό προσωπικό (υπουργοί, υφυπουργοί, γενικοί και ειδικοί γραμματείς) μαζί με το υπαλληλικό προσωπικό των Υπουργείων αποτελούν την Κεντρική Διοίκηση.

Α. Κυβέρνηση - Κεντρική Διοίκηση (ν.1558/85)

Η Κυβέρνηση και γενικότερα η Κεντρική Διοίκηση, οργανώνεται και λειτουργεί σύμφωνα με τον νόμο 1558/85 «Κυβέρνηση και Κυβερνητικά όργανα», όπως αυτός έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα. Συγκεκριμένα:

«'Αρθρο 23 :Τίτλος και τάξη υπουργείων

1.Τα υπουργεία από την έναρξη ισχύος του νόμου αυτού, ορίζονται ως εξής : "Προεδρίας της Κυβέρνησης Εθνικής 'Αμυνας Εξωτερικών Εσωτερικών Εθνικής Οικονομίας Οικονομικών Γεωργίας Εργασίας Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων Δικαιοσύνης Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων Πολιτισμού Δημόσιας Τάξης Μακεδονίας - Θράκης Αιγαίου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων 'Εργων Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας Εμπορίου Μεταφορών και Επικοινωνιών Εμπορικής Ναυτιλίας" .

2. Με απόφαση του Πρωθυπουργού που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως μπορεί να μεταβάλλεται η σειρά τάξης και ο τίτλος των υπουργείων της προηγούμενης παραγράφου.

Σήμερα (Αύγουστος 2008), μετά τις τελευταίες αλλαγές του Σεπτεμβρίου 2007, η Κεντρική Διοίκηση συγκροτείται από τα εξής:

1.Υπουργείο Εσωτερικών

2.Yπουργείο Εθνικής Άμυνας

3.Υπουργείο Εξωτερικών

4.Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών

5.Υπουργείο Ανάπτυξης

6.Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας, Δημοσίων Εργων

7.Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων

8.Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων

9.Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικών Ασφαλίσεων

10.Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης

11.Υπουργείο Δικαιοσύνης

12.Υπουργείο Πολιτισμού

13.Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας, Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής

14.Υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης

15.Υπουργείο Μεταφορών και Επικοινωνιών

16.Υπουργείο Τουριστικής Ανάπτυξης

17.Υπουργός Επικρατείας

ΔΙΟΙΚΗΣΗ (ως λειτουργία): Σύνολο ενεργειών που περιλαμβάνουν διεύθυνση ανθρώπων, διαχείριση μέσων και πόρων, λήψη αποφάσεων, που όλες μαζί συντονισμένα επιδιώκουν την επίτευξη ορισμένων σκοπών.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗ: Το σύνολο των διοικητικών υπηρεσιών και οργάνων που είναι ενταγμένα στην εκτελεστική λειτουργία της πολιτείας, με σκοπό την πραγμάτωση της Κυβερνητικής πολιτικής. Διαφέρει από την Κυβέρνηση, δηλαδή το υπεύθυνο όργανο που χαράζει τις γενικές κατευθύνσεις της κρατικής δράσης. Το έργο αυτό ασκείται από τα δικά της όργανα, τα διοικητικά όργανα, τα οποία ασκούν δημόσια εξουσία και διακρίνονται από τα νομοθετικά και δικαστικά όργανα.

Η συνήθης οργάνωση ενός Υπουργείου είναι η εξής:

-πολιτική ηγεσία (υπουργός, υφυπουργοί, γενικοί γραμματείς, ίσως και ειδικοί γραμματείς)

-Μονάδες κοντά στην ηγεσία: νομικός σύμβουλος, γραφείο τύπου κλπ

-Γενικές Διευθύνσεις (γενικοί διευθυντές με 3ετή θητεία)

-Διευθύνσεις (διευθυντές με 3ετή θητεία)

-Τμήματα (τμηματάρχες με 3ετή θητεία)

-(αυτοτελή) Γραφεία (προϊστάμενοι με 3ετή θητεία)

Δημοσιοϋπαλληλικό σώμα

Τη Δημόσια Διοίκηση στελεχώνουν κατά κύριο λόγο οι (μόνιμοι) δημόσιοι υπάλληλοι. Τα βασικά χαρακτηριστικά του καθεστώτος τους προσδιορίζονται στο ίδιο το Σύνταγμα:

«Άρθρο 103

1. Οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι εκτελεστές της θέλησης του Κράτους και υπηρετούν το Λαόˆ οφείλουν πίστη στο Σύνταγμα και αφοσίωση στην Πατρίδα. Τα προσόντα και ο τρόπος του διορισμού τους ορίζονται από το νόμο.

2. Κανένας δεν μπορεί να διοριστεί υπάλληλος σε οργανική θέση που δεν είναι νομοθετημένη. Εξαιρέσεις μπορεί να προβλέπονται από ειδικό νόμο, για να καλυφθούν απρόβλεπτες και επείγουσες ανάγκες με προσωπικό που προσλαμβάνεται για ορισμένη χρονική περίοδο με σχέση ιδιωτικού δικαίου.

3. Οργανικές θέσεις ειδικού Επιστημονικού καθώς και τεχνικού ή βοηθητικού προσωπικού μπορούν να πληρούνται με προσωπικό που προσλαμβάνεται με σχέση ιδιωτικού δικαίου. Νόμος ορίζει τους όρους για την πρόσληψη, καθώς και τις ειδικότερες εγγυήσεις τις οποίες έχει το προσωπικό που προσλαμβάνεται.

4. Οι δημόσιοι υπάλληλοι που κατέχουν οργανικές θέσεις είναι μόνιμοι εφόσον αυτές οι θέσεις υπάρχουν. Αυτοί εξελίσσονται μισθολογικά σύμφωνα με τους όρους του νόμου και, εκτός από τις περιπτώσεις που αποχωρούν λόγω ορίου ηλικίας ή παύονται με δικαστική απόφαση, δεν μπορούν να μετατεθούν χωρίς γνωμοδότηση ούτε να υποβιβαστούν ή να παυθούν χωρίς απόφαση υπηρεσιακού συμβουλίου, που αποτελείται τουλάχιστον κατά τα δύο τρίτα από μόνιμους δημόσιους υπαλλήλους……..

Άρθρο 104

1. Κανένας από τους υπαλλήλους που αναφέρονται στο προηγούμενο άρθρο δεν μπορεί να διοριστεί σε άλλη θέση δημόσιας υπηρεσίας ή οργανισμού τοπικής αυτοδιοίκησης ή άλλου νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου ή δημόσιας επιχείρησης ή οργανισμού κοινής ωφέλειας. …..

7. Η πρόσληψη υπαλλήλων στο Δημόσιο και στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, όπως αυτός καθορίζεται κάθε φορά, πλην των περιπτώσεων της παραγράφου 5, γίνεται είτε με διαγωνισμό είτε με επιλογή σύμφωνα με προκαθορισμένα και αντικειμενικά κριτήρια και υπάγεται στον έλεγχο ανεξάρτητης αρχής, όπως νόμος ορίζει. Νόμος μπορεί να προβλέπει ειδικές διαδικασίες επιλογής που περιβάλλονται με αυξημένες εγγυήσεις διαφάνειας και αξιοκρατίας ή ειδικές διαδικασίες επιλογής προσωπικού για θέσεις το αντικείμενο των οποίων περιβάλλεται από ειδικές συνταγματικές εγγυήσεις ή προσιδιάζει σε σχέση εντολής».

Το καθεστώς του μόνιμου προσωπικού της Δημόσιας Διοίκησης (πλην αυτού της Αυτοδιοίκησης) ορίζεται σήμερα, στον ν. 3528/2007 (Κώδικας Δ.Υ.).

Β. Αποκεντρωμένη - Περιφερειακή Διοίκηση

ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗ: Η σύσταση κρατικών περιφερειακών οργάνων που ασκούν αποφασιστικές αρμοδιότητες εντός της περιφέρειάς τους, χωρίς να αποσπώνται από τον κορμό του κρατικού μηχανισμού αλλά υπαγόμενα σε πλήρη ιεραρχικό έλεγχο εκ μέρους των κεντρικών.

Σύμφωνα με το Σύνταγμά μας, το Κράτος πρέπει να οργανώνεται και να διοικείται κατά το Αποκεντρωτικό σύστημα. Συγκεκριμένα,

«Οργάνωση της διοίκησης

Άρθρο 101

1. Η διοίκηση του Κράτους οργανώνεται σύμφωνα με το αποκεντρωτικό σύστημα.

2. Η διοικητική διαίρεση της Χώρας διαμορφώνεται με βάση τις γεωοικονομικές, κοινωνικές και συγκοινωνιακές συνθήκες.

3. Τα περιφερειακά όργανα του Κράτους έχουν γενική αποφασιστική αρμοδιότητα για τις υποθέσεις της περιφέρειάς τους. Τα κεντρικά όργανα του Κράτους, εκτός από ειδικές αρμοδιότητες, έχουν τη γενική κατεύθυνση, το συντονισμό και τον έλεγχο νομιμότητας των πράξεων των περιφερειακών οργάνων, όπως νόμος ορίζει».

Σήμερα (τέλη 2008), το αποκεντρωτικό σύστημα οργάνωσης του κράτους, το συνθέτουν τρεις διακριτές μορφές διοικητικών οργάνων, οι περιφέρειες, οι αποκεντρωμένες υπηρεσίες και οι διανομαρχιακές/διαπεριφερειακές υπηρεσίες. Αναλυτικά:

Β.1. Περιφέρειες

Ιστορική αναδρομή:

Από το 1833 μέχρι το 1995 εφαρμόστηκε το νομαρχιακό σύστημα περιφερειακής διοίκησης. Η χώρα χωριζόταν σε Νομούς, στους οποίους λειτουργούσε κρατική υπηρεσία (νομαρχία) με επικεφαλής τον (διορισμένο από την εκάστοτε Κυβέρνηση) Νομάρχη. Στις περιοχές που απελευθερώνονταν (το 1913 η δυτική, κεντρική και ανατολική Μακεδονία, η Κρήτη, η Ηπειρος, τα νησιά του Αιγαίου, το 1919 η δυτική Θράκη) είχαν συσταθεί για ένα μεταβατικό χρονικό διάστημα οι Γενικές Διοικήσεις, οι οποίες καταργήθηκαν το 1955 με την πλήρη εφαρμογή του νομαρχιακού συστήματος (ν.3200/55).

Σήμερα (τέλη 2008) η χώρα διαιρείται στις εξής 13 Περιφέρειες (π.δ. 51/1987):

1.Αττικής, με έδρα την Αθήνα

2.Στερεάς Ελλάδας, με έδρα τη Λαμία

3.Πελοποννήσου, με έδρα την Τρίπολη

4.Δυτικής Ελλάδας, με έδρα την Πάτρα

5.Θεσσαλίας, με έδρα τη Λάρισα

6.Ηπείρου, με έδρα τα Γιάννενα

7.Δυτικής Μακεδονίας, με έδρα την Κοζάνη

8.Κεντρικής Μακεδονίας, με έδρα τη Θεσσαλονίκη

9.Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, με έδρα την Κομοτηνή

10.Βορείου Αιγαίου, με έδρα τη Μυτιλήνη

11.Νοτίου Αιγαίου, με έδρα την Ερμούπολη

12.Κρήτης, με έδρα το Ηράκλειο

13.Ιονίων νήσων, με έδρα την Κέρκυρα

Οργάνωση και Διοίκηση των Περιφερειών (ν. 2503/97)

«Άρθρο 1: Διοίκηση

1.Σε καθεμιά από τις Περιφέρειες στις οποίες διαιρείται η χώρα κατά τις διατάξεις του άρθρου 61 του ν 1622/1986 (ΦΕΚ 92 Α) και των κατ'εκτέλεση αυτού εκδιδομένων προεδρικών διαταγμάτων που καθορίζουν τη χωρική έκταση, την έδρα και τον τίτλο των Περιφερειών, συνιστάται ως ενιαία αποκεντρωμένη μονάδα διοίκησης του κράτους η Περιφέρεια, που οργανώνεται, διοικείται και στελεχώνεται, κατά τις διατάξεις του παρόντος νόμου.

Η Περιφέρεια συμβάλλει στον εθνικό σχεδιασμό και στο πλαίσιο του σχεδιάζει, προγραμματίζει και εφαρμόζει τις πολιτικές για την οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική της ανάπτυξη.

Η κάθε Περιφέρεια ως ενιαία αποκεντρωμένη μονάδα διοίκησης έχει τις αρμοδιότητες που ασκούν οι υπηρεσίες της στη συνολική χωρική έκταση της, συμπεριλαμβανομένων και των υπηρεσιών της Περιφέρειας στο νομό ή νομαρχία, καθώς και τις αρμοδιότητες που ανήκουν στο Γενικό Γραμματέα της Περιφέρειας.

Δεν θίγονται με τις διατάξεις του παρόντος οι αρμοδιότητες των νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων και των δήμων και κοινοτήτων……..

Με προεδρικά διατάγματα, που εκδίδονται με πρόταση του Υπουργού Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης και του κατά περίπτωση αρμόδιου Υπουργού μεταβιβάζονται στις Περιφέρειες ή σε νομαρχιακές αυτοδιοικήσεις, δήμους και κοινότητες, αρμοδιότητες, που αφορούν περιφερειακές, νομαρχιακές ή τοπικές υποθέσεις και ασκούνται από Υπουργείο ή αυτοτελή δημόσια υπηρεσία.

Με τα ίδια διατάγματα μεταφέρονται:

α) στους Ο.Τ.Α, οι απαραίτητοι πόροι και

β) στις Περιφέρειες οι αναγκαίες οργανικές θέσεις προσωπικού, που προστίθενται στις οργανικές θέσεις των Περιφερειών και καθορίζονται οι οργανικές μονάδες που θα ασκούν τις μεταβιβαζόμενες αρμοδιότητες.

2.Ο Γενικός Γραμματέας της Περιφέρειας που κατέχει κατά την κείμενη νομοθεσία θέση μετακλητού υπαλλήλου με βαθμό πρώτο (1ο) των ειδικών θέσεων, διορίζεται παύεται και μετακινείται από Περιφέρεια σε Περιφέρεια με πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου που εκδίδεται μετά από εισήγηση του Υπουργού Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης.

Ο Γενικός Γραμματέας της Περιφέρειας είναι εκπρόσωπος της Κυβέρνησης και υπεύθυνος για την άσκηση της κυβερνητικής πολιτικής για τα θέματα που αφορούν την Περιφέρεια.

Ο Γενικός Γραμματέας προΐσταται όλων των υπηρεσιών της Περιφέρειας.

Κατευθύνει, συντονίζει, εποπτεύει και ελέγχει τη δράση των υπηρεσιών και των υπαλλήλων της Περιφέρειας.

Είναι πειθαρχικός προϊστάμενος των υπαλλήλων της Περιφέρειας και μπορεί να επιβάλλει την ποινή της επίπληξης και του προστίμου μέχρι και των αποδοχών ενός μηνός. Ο Γενικός Γραμματέας προΐσταται επίσης των αστυνομικών, των πυροσβεστικών και λιμενικών υπηρεσιών στην Περιφέρεια.

Στο Γενικό Γραμματέα ανήκουν αποκλειστικά οι αρμοδιότητες που έχουν ανατεθεί ή μεταβιβασθεί στις υπηρεσίες της Περιφέρειας, καθώς και κάθε άλλη αρμοδιότητα που του παρέχει ο νόμος ή ανατίθεται σ'αυτόν βάσει νόμου.

Ο Γενικός Γραμματέας της Περιφέρειας εποπτεύει τα Ν.Π.Δ.Δ. που εδρεύουν στην Περιφέρεια και δεν εποπτεύονται από νομαρχιακές αυτοδιοικήσεις, δήμους, κοινότητες και υπουργεία, κατά την κείμενη νομοθεσία.

Με προεδρικά διατάγματα, που εκδίδονται μέσα σε έξι (6) μήνες από τη δημοσίευση του παρόντος, με πρόταση του Υπουργού Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης και του κατά περίπτωση αρμόδιου υπουργού, επιτρέπεται να διατηρείται η εποπτεία Ν.Π.Δ.Δ. από τα υπουργεία, αν ειδικοί λόγοι το επιβάλλουν. Για όσα Ν.Π.Δ.Δ. δεν εκδοθεί προεδρικό διάταγμα κατά τα ανωτέρω, η εποπτεία μετά την πάροδο του εξαμήνου περιέρχεται αυτοδικαίως στο Γενικό Γραμματέα.

Ο Γενικός Γραμματέας με απόφαση του μπορεί να μεταβιβάζει στο Γενικό Διευθυντή της Περιφέρειας, στους Προϊσταμένους Διευθύνσεων και γενικά σε προϊσταμένους υπηρεσιακών μονάδων της Περιφέρειας, ορισμένες αρμοδιότητες του ή το δικαίωμα να υπογράφουν κατά περίπτωση με εντολή Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας. Μπορεί επίσης, να μεταβιβάζει αρμοδιότητες του ως πειθαρχικού προϊσταμένου στο Γενικό Διευθυντή της Περιφέρειας. Κατά τα λοιπά ισχύουν αναλόγως οι διατάξεις του άρθρου 29 του ν. 1558/1985, όπως ισχύει. Ο Γενικός Διευθυντής της Περιφέρειας αναπληρώνει το Γενικό Γραμματέα όταν απουσιάζει ή κωλύεται.

Επίσης, ασκεί τα καθήκοντα του Γενικού Γραμματέα όταν η θέση είναι κενή.

Ο Γενικός Γραμματέας της Περιφέρειας για τα θέματα που αναφέρονται στην υπηρεσιακή του κατάσταση υπάγεται στον Υπουργό Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης.…….

3. Σε κάθε περιφέρεια λειτουργεί Περιφερειακό Συμβούλιο που αποτελείται από:

α) Το Γενικό Γραμματέα της Περιφέρειας, ως Πρόεδρο.

β) Τους Προέδρους των Ενιαίων Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων και τους Νομάρχες της Περιφέρειας.

γ) Έναν εκπρόσωπο από κάθε τοπική ένωση δήμων και κοινοτήτων που περιλαμβάνει η Περιφέρεια, ο οποίος εκλέγεται, μαζί με τον αναπληρωτή του, από τη διοικούσα επιτροπή της ΤΕΔΚ.

δ) Έναν εκπρόσωπο της περιφερειακής οργάνωσης καθενός των παρακάτω φορέων: - των Επιμελητηρίων των παραγωγικών τάξεων, - Του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, - του Γεωτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος. - του Οικονομικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, - της Α.Δ.Ε.Δ.Υ., - της ΠΑ.Σ.Ε.Γ.Ε.Σ. - της Γ.Σ.Ε.Ε.

Όπου δεν υφίσταται περιφερειακή οργάνωση ή η τοπική αρμοδιότητα της καλύπτει μέρος μόνο της χωρικής αρμοδιότητας της Περιφέρειας, οι εκπρόσωποι ορίζονται από τις νομαρχιακές οργανώσεις του φορέα. Ο τρόπος και η διαδικασία ορισμού καθορίζονται από το αρμόδιο συλλογικό όργανο διοίκησης του κάθε φορέα.

Στις συνεδριάσεις του Περιφερειακού Συμβουλίου συμμετέχει άνευ ψήφου ο Γενικός Διευθυντής της Περιφέρειας. Η πρόσκληση για συνεδρίαση του Περιφερειακού Συμβουλίου γνωστοποιείται έγκαιρα στους βουλευτές των αντίστοιχων εκλογικών περιφερειών με την ημερήσια διάταξη.

Κατ' εξαίρεση τα Περιφερειακά Συμβούλια των Περιφερειών Αττικής, Κεντρικής Μακεδονίας, Δυτικής Ελλάδας, Βορείου Αιγαίου και Νοτίου Αιγαίου αποτελούνται από τα μέλη που προβλέπονται πιο πάνω και επιπλέον. - όσον αφορά το Περιφερειακό Συμβούλιο της Περιφέρειας Αττικής, επιπλέον των ως άνω και από:

α. Τους Δημάρχους Αθηναίων και Πειραιώς.

β. Τον Πρόεδρο της Εκτελεστικής Επιτροπής του Οργανισμού Αθήνας.

γ. Έναν εκπρόσωπο. (1) του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Αθήνας, (2) του Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου Αθήνας, (3) του Συνδέσμου Βιομηχάνων Αττικής και Πειραιώς (4) της Γενικής Συνομοσπονδίας Επαγγελματιών - Βιοτεχνών Ελλάδος.

δ. Τρεις εκπροσώπους της τοπικής ένωσης δήμων και κοινοτήτων νομού Αττικής.

ε. Τον Πρόεδρο του συμβουλίου της Ενιαίας Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Αθηνών - Πειραιώς. - όσον αφορά τα Περιφερειακά Συμβούλια των Περιφερειών Δυτικής Ελλάδας, Βορείου Αιγαίου και Νοτίου Αιγαίου, επιπλέον των ως άνω και :

α. τους δημάρχους των δήμων που είναι πρωτεύουσες των νομών της Περιφέρειας.

β. τους προέδρους των νομαρχιακών συμβουλίων των νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων της Περιφέρειας. - όσον αφορά το Περιφερειακό Συμβούλιο της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας από:

α. Το δήμαρχο Θεσσαλονίκης,

β. τον Πρόεδρο της Εκτελεστικής Επιτροπής του Οργανισμού Θεσσαλονίκης.

Οι αρμοδιότητες, ο τρόπος λειτουργίας του Περιφερειακού Συμβουλίου, η συγκρότηση, η αποζημίωση των μελών, η εκτός έδρας αποζημίωση και οι δαπάνες μετακίνησης καθορίζονται από τις κείμενες σχετικές διατάξεις, όπως ισχύουν κάθε φορά.

Άρθρο 2: Οργάνωση

1.Σε κάθε Περιφέρεια συνιστάται μία (1) Γενική Διεύθυνση που ονομάζεται Γενική Διεύθυνση Περιφέρειας και στην οποία προΐσταται ο Γενικός Διευθυντής Περιφέρειας κατά τα οριζόμενα στην παρ. 4 του παρόντος άρθρου. Η Γενική Διεύθυνση Περιφέρειας συγκροτείται από όλες τις Διευθύνσεις και τα αυτοτελή τμήματα και γραφεία της Περιφέρειας που έχουν την έδρα τους μέσα στα διοικητικά της όρια…………….».

Οι Περιφέρειες ασκούν σήμερα αρμοδιότητες των εξής Υπουργείων:

-Εσωτερικών,

-Οικονομίας (του πρώην Εθνικής Οικονομίας)

-Ανάπτυξης (πρώην Εμπορίου, Βιομηχανίας κλπ)

-Αγροτικής ανάπτυξης,

-Υγείας (μόνο θέματα πρόνοιας πλέον),

-ΠΕΧΩΔΕ,

-Απασχόλησης,

-Μεταφορών.

Β.2. Αποκεντρωμένες Υπηρεσίες

Εκτός από τις υπηρεσίες εκείνες οι οποίες εντάσσονται στις ενιαίες Περιφέρειες, πολλά Υπουργεία έχουν δική τους αποκεντρωμένη οργάνωση, ανεξάρτητα από τις Περιφέρειες.

-Το Υπουργείο Παιδείας με τις αποκεντρωμένες Διευθύνσεις εκπαίδευσης.

-Το Υπουργείο Υγείας με τις 7 Διευθύνσεις Υγειονομικής Περιφέρειας (ΔΥΠΕ).

-Το Υπουργείο Οικονομίας με τις Δημόσιες Οικονομικές Υπηρεσίες (Δ.Ο.Υ.), τα Τελωνεία, τα παραρτήματα του Γενικού Χημείου Κράτους κλπ.

-Το Υπουργείο Εθνικής Αμυνας με τη δική του ανάπτυξη (Στρατιά, Α.Σ.Δ.Υ.Σ, Σώματα Στρατού, Μεραρχίες, Ταξιαρχίες κλπ).

-Το πρώην Υπουργείο Δημόσιας Τάξης με την ιδιαίτερη ανάπτυξη της Αστυνομίας και του Πυροσβεστικού Σώματος.

-Το Υπουργείο Πολιτισμού με τις κατά τόπους Εφορείες αρχαιοτήτων.

-Το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας με τα κατά τόπους Λιμεναρχεία.

-Η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας του Υπουργείου Μεταφορών, με τα κατά τόπους (αεροδρόμια) αερολιμεναρχεία της.

Β.3. Διανομαρχιακές ή Διαπεριφερειακές Υπηρεσίες

Εκτός των Περιφερειών και των Αποκεντρωμένων υπηρεσιών, ορισμένα Υπουργεία έχουν, για ειδικούς λόγους, υπηρεσίες, οι οποίες λειτουργούν είτε σε μερικούς Νομούς (διανομαρχιακές) είτε σε μερικές Περιφέρειες (διαπεριφερειακές).

Τέτοιες υπηρεσίες είναι οι (πρώην) Δ.Ε.Κ.Ε ή οι Ε.Υ.Δ.Ε. για τα Δημόσια έργα κλπ. Συγκροτούνται συνήθως περιστασιακά, προκειμένου να πραγματοποιηθεί κάποιο σημαντικό έργο. Υπάρχουν όμως και φορείς (όπως οι Οργανισμοί Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας και Θεσσαλονίκης) που λειτουργούν εδώ και αρκετά χρόνια (από το 1985).

Γ. Τοπική Αυτοδιοίκηση

ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ: Η οργάνωση μιας τοπικής κοινωνίας (στενότερης ή ευρύτερης), που στο πλαίσιο του Κράτους παρουσιάζει μια ορισμένη οργανωτική και εξουσιαστική αυτονομία και μια σαφή αναφορά στην ενεργό κοινωνική και πολιτική βούληση του τοπικού (δηλαδή χωρικά προσδιορισμένου) κοινωνικού σώματος.

ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ (στην ελληνική έννομη τάξη): Είναι, η εκτός του νομικού προσώπου του Κράτους σύσταση οργανωτικών μονάδων της κρατικής Διοίκησης, τοπικά προσδιορισμένων, οι οποίες αποτελούν ξεχωριστά νομικά πρόσωπα, διοικούμενα από δικά τους όργανα, που ασκούν δημόσια εξουσία, την οποία τους παραχωρεί η πολιτεία.

Ιστορική αναδρομή : Η χώρα μας έχει μακρά παράδοση Τοπικής Αυτοδιοίκησης, οι απαρχές της οποίας ανιχνεύονται στα αρχαία χρόνια (δήμοι στα πλαίσια των πόλεων-κρατών), συνεχίζουν κατά το μεσαίωνα («κώμες», «μητροκωμίες» κλπ) και αποκτούν μεγάλη σημασία κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας (με αυτοδιοίκηση α), β), γ) βαθμού σε ορισμένες περιπτώσεις). Κατά τα χρόνια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα (1821-1829), έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο συγκροτώντας τους υποστηρικτικούς φορείς των μαχόμενων δυνάμεων. Είναι ένας θεσμός με συνεχή παρουσία και καταλυτική σημασία στη δημόσια ζωή των Ελλήνων.

Σήμερα (Αύγουστος 2008), η Τοπική Αυτοδιοίκηση συγκροτείται από δύο βαθμούς,

-τον α) σε επίπεδο Δήμων και Κοινοτήτων (1034 συνολικά, 914 δήμοι και 120 κοινότητες) και

-τον β) σε επίπεδο Νομού (54 Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις στους 50 Νομούς). Σε τρεις περιπτώσεις υπάρχουν διευρυμένες Ν.Α. (Αττικής, Δράμας-Ξάνθης-Καβάλας και Ροδόπης-Εβρου).

Το Σύνταγμα προσδιορίζει αναλυτικά τα θέματα των ΟΤΑ:

«Άρθρο 102

1. Η διοίκηση των τοπικών υποθέσεων ανήκει στους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης πρώτου και δεύτερου βαθμού. Υπέρ των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης συντρέχει τεκμήριο αρμοδιότητας για τη διοίκηση των τοπικών υποθέσεων. Νόμος καθορίζει το εύρος και τις κατηγορίες των τοπικών υποθέσεων, καθώς και την κατανομή τους στους επί μέρους βαθμούς. Με νόμο μπορεί να ανατίθεται στους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης η άσκηση αρμοδιοτήτων που συνιστούν αποστολή του Κράτους.

2. Οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης έχουν διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια. Οι αρχές τους εκλέγονται με καθολική και μυστική ψηφοφορία, όπως νόμος ορίζει.

3. Με νόμο μπορεί να προβλέπονται για την εκτέλεση έργων ή την παροχή υπηρεσιών ή την άσκηση αρμοδιοτήτων των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης αναγκαστικοί ή εκούσιοι σύνδεσμοι οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης που διοικούνται από αιρετά όργανα.

4. Το Κράτος ασκεί στους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης εποπτεία που συνίσταται αποκλειστικά σε έλεγχο νομιμότητας και δεν επιτρέπεται να εμποδίζει την πρωτοβουλία και την ελεύθερη δράση τους. Ο έλεγχος νομιμότητας ασκείται, όπως νόμος ορίζει. Πειθαρχικές ποινές στα αιρετά όργανα της τοπικής αυτοδιοίκησης, εκτός από τις περιπτώσεις που συνεπάγονται αυτοδικαίως έκπτωση ή αργία, επιβάλλονται μόνο ύστερα από σύμφωνη γνώμη συμβουλίου που αποτελείται κατά πλειοψηφία από τακτικούς δικαστές, όπως νόμος ορίζει.

5. Το Κράτος λαμβάνει τα νομοθετικά, κανονιστικά και δημοσιονομικά μέτρα που απαιτούνται για την εξασφάλιση της οικονομικής αυτοτέλειας και των πόρων που είναι αναγκαίοι για την εκπλήρωση της αποστολής και την άσκηση των αρμοδιοτήτων των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης με ταυτόχρονη διασφάλιση της διαφάνειας κατά τη διαχείριση των πόρων αυτών. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την απόδοση και κατανομή, μεταξύ των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, των φόρων ή τελών που καθορίζονται υπέρ αυτών και εισπράττονται από το Κράτος. Κάθε μεταβίβαση αρμοδιοτήτων από κεντρικά ή περιφερειακά όργανα του Κράτους προς την τοπική αυτοδιοίκηση συνεπάγεται και τη μεταφορά των αντίστοιχων πόρων. Νόμος ορίζει τα σχετικά με τον καθορισμό και την είσπραξη τοπικών εσόδων απευθείας από τους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης».

 

Διοίκηση των ΟΤΑ α) βαθμού

Βασικό όργανο διοίκησης των Δήμων είναι το δημοτικό συμβούλιο, το οποίο αποτελούν σύμβουλοι που εκλέγονται κάθε τέσσερα χρόνια με άμεση, μυστική και καθολική ψηφοφορία των δημοτών. Το δημοτικό συμβούλιο αποφασίζει για τα μείζονα θέματα που ανήκουν στην αρμοδιότητα των ΟΤΑ α) βαθμού και αφορούν τον δήμο.

Ο δήμαρχος, είναι το όργανο υλοποίησης των αποφάσεων του δημοτικού συμβουλίου και προίσταται του υπαλληλικού προσωπικού του δήμου. Εκλέγεται μαζί με το συμβούλιο, του οποίου δεν αποτελεί μέλος.

Η δημαρχιακή επιτροπή, είναι ένα τριμελές όργανο εκτέλεσης των αποφάσεων του δημοτικού συμβουλίου. Αναλαμβάνει κυρίως θέματα που απαιτούν αυξημένη αμεροληψία (πχ δημοπρασίες) και είναι πιο πολύπλοκα.

Βασικό όργανο διοίκησης των Κοινοτήτων είναι το κοινοτικό συμβούλιο, το οποίο αποτελούν σύμβουλοι που εκλέγονται κάθε τέσσερα χρόνια με άμεση, μυστική και καθολική ψηφοφορία των δημοτών της κοινότητας. Το κοινοτικό συμβούλιο αποφασίζει για τα μείζονα θέματα που ανήκουν στην αρμοδιότητα των ΟΤΑ α) βαθμού και αφορούν την Κοινότητα.

Ο πρόεδρος, είναι το όργανο υλοποίησης των αποφάσεων του κοινοτικού συμβουλίου και προίσταται του υπαλληλικού προσωπικού της κοινότητας. Εκλέγεται μαζί με το συμβούλιο, του οποίου αποτελεί μέλος.

Το προσωπικό των ΟΤΑ α) βαθμού αποτελούν κυρίως οι μόνιμοι υπάλληλοι («δημοτικοί»), το καθεστώς των οποίων σε γενικές γραμμές είναι όμοιο με των δημοσίων υπαλλήλων, χωρίς να είναι το ίδιο (ν. 3584/2007).

Διοίκηση των ΟΤΑ β) βαθμού
(σημείωση forologoumenos.gr : Το τμήμα αυτό της διοίκησης β' βαθμού έχει καταργηθεί)

Βασικό όργανο διοίκησης των Ν.Α. είναι το νομαρχιακό συμβούλιο, το οποίο αποτελούν σύμβουλοι που εκλέγονται κάθε τέσσερα χρόνια με άμεση, μυστική και καθολική ψηφοφορία των πολιτών της οικείας Ν.Α. Το νομαρχιακό συμβούλιο αποφασίζει για τα μείζονα θέματα που ανήκουν στην αρμοδιότητα των ΟΤΑ β) βαθμού και αφορούν την Ν.Α..

Ο νομάρχης, είναι το όργανο υλοποίησης των αποφάσεων του νομαρχιακού συμβουλίου και προίσταται του υπαλληλικού προσωπικού της Ν.Α. Εκλέγεται μαζί με το συμβούλιο, του οποίου δεν αποτελεί μέλος.

Η νομαρχιακή επιτροπή, είναι ένα όργανο εκτέλεσης των αποφάσεων του νομαρχιακού συμβουλίου. Αναλαμβάνει κυρίως θέματα που απαιτούν αυξημένη αμεροληψία (πχ δημοπρασίες) και είναι πιο πολύπλοκα.

Η οικονομική και κοινωνική επιτροπή, είναι όργανο συμβουλευτικό για θέματα οικονομίας, ανάπτυξης κλπ της οικείας περιοχής.

Το προσωπικό των ΟΤΑ β) βαθμού αποτελούν κυρίως οι μόνιμοι υπάλληλοι («νομαρχιακοί»), το καθεστώς των οποίων σε γενικές γραμμές είναι όμοιο με των δημοσίων υπαλλήλων, χωρίς να είναι το ίδιο. Αυτήν την εποχή στις Ν.Α. συνυπάρχουν υπάλληλοι πολλών διαφορετικών κατηγοριών (υπάλληλοι που προέρχονται από τα Υπουργεία και μετατάχθηκαν οικειοθελώς, υπάλληλοι που μετατάχθηκαν αναγκαστικά το 2001, υπάλληλοι που εισήλθαν εξαρχής στις Ν.Α. κλπ), κάτι που συνιστά μείζον πρόβλημα, για την αποτελεσματική λειτουργία τους.

 

Ένα από τα δυσχερέστερα προβλήματα που εδώ και πολλά χρόνια αντιμετωπίζουν οι δημόσιες υπηρεσίες (κατ επέκταση και οι πολίτες…), είναι ο σαφής προσδιορισμός των τομέων ευθύνης («αρμοδιοτήτων») κάθε δημόσιου φορέα. Ειδικότερα, η ένταση του προβλήματος αναδεικνύεται στην περίπτωση των ΟΤΑ, προπάντων των ΟΤΑ β) βαθμού (Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων).

Αρμοδιότητα. Σύμφωνα με τον νέο Δημοτικό-Κοινοτικό Κώδικα (ν. 3463/2006), οι Δήμοι και οι Κοινότητες έχουν αρμοδιότητα στους εξής τομείς (άρθρο 75 ΔΚΚ):

1.Ανάπτυξης.

2.Εύρυθμης λειτουργίας των οικισμών.

3.Προστασίας περιβάλλοντος.

4.Απασχόλησης.

5.Κοινωνικής προστασίας και φροντίδας.

6.Παιδείας, πολιτισμού, αθλητισμού.

7.Πολιτικής προστασίας

Επιπλέον, εκείνες τις γενικού ενδιαφέροντος αρμοδιότητες οι οποίες τους ανατίθενται από την κεντρική εξουσία, για να διεκπεραιώνονται σε τοπικό επίπεδο.

Αντιθέτως, ο Κώδικας Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης (π.δ. 30/1996) δεν απαριθμεί αναλυτικά τομείς, οι οποίοι ανατίθενται στην ευθύνη των Ν.Α. Συγκεκριμένα αναφέρει πως:

«Άρθρο 8 Αρμοδιότητες.

1.Η διοίκηση των τοπικών υποθέσεων νομαρχιακού επιπέδου ανήκει στις Ν.Α. Στις Ν.Α. περιέχονται όλες οι σχετικές αρμοδιότητες των Νομαρχών και των νομαρχιακών υπηρεσιών, με εξαίρεση τις αρμοδιότητες σε θέματα δημόσιας περιουσίας…».

Εκτοτε εκδόθηκε σειρά νόμων, με τους οποίους προσδιορίστηκαν επιμέρους αρμοδιότητες των Ν.Α. (ν. 2307/95, ν. 2647/1998, ν. 2672/1998 κλπ), ενώ επιπλέον, εκδόθηκαν και αρκετές Αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας, με τις οποίες διευκρινίστηκαν σχετικές αμφισβητήσεις.

Σήμερα πάντως, παρά τις προσπάθειες που έχουν γίνει, (οι οποίες όμως είναι αποσπασματικές και δεν αντιμετωπίζουν ριζικά το πρόβλημα), ο σαφής προσδιορισμός των διακριτών τομέων ευθύνης κάθε δημοσίου οργάνου, αποτελεί ζητούμενο.

Δ. Ειδική Αυτοδιοίκηση

Προκειμένου να πραγματοποιούνται καλύτερα ορισμένες κρατικές δραστηριότητες, έχουν καθιερωθεί και λειτουργούν Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου, τα οποία διαθέτουν Αυτοδιοίκηση, δηλαδή διοικούνται με δικά τους όργανα εντός του πλαισίου του νόμου. Αυτού του τύπου η Αυτοδιοίκηση καλείται «Αυτοδιοίκηση ειδικών σκοπών» και η έκτασή της προσδιορίζεται κατά περίπτωση.

Χαρακτηριστικά τέτοια Ν.Π.Δ.Δ. είναι τα Πανεπιστήμια.

Σχέσεις μεταξύ κρατικών φορέων

Συντονισμός και Έλεγχος

Συγκεκριμενοποιώντας τις επιταγές του Συντάγματος, οι νόμοι προσδιορίζουν επακριβώς τις (κάθετες) σχέσεις μεταξύ των διαφόρων φορέων της εκτελεστικής εξουσίας, χωρίς όμως να εξασφαλίζουν τον επιθυμητό συντονισμό της λειτουργίας τους.

Τα Υπουργεία κατευθύνουν τη δράση όλων των άλλων φορέων και ασκούν έλεγχο νομιμότητας στις περιφερειακές-αποκεντρωμένες υπηρεσίες.

Οι Περιφέρειες ασκούν έλεγχο νομιμότητας, τόσο στους ΟΤΑ α) βαθμού όσο και στους ΟΤΑ β) βαθμού.

Οι ΟΤΑ, α) ή β) βαθμού, δεν έχουν μεταξύ τους ιεραρχική σχέση, δραστηριοποιούνται είτε με δική τους πρωτοβουλία (στα θέματα που έχουν αρμοδιότητα) είτε υπό την καθοδήγηση των κρατικών υπηρεσιών, κεντρικών και αποκεντρωμένων. Το Κράτος ασκεί «εποπτεία» στους ΟΤΑ, δια των Περιφερειών. Ο Δημοτικός Κώδικας για τους Δήμους και τις Κοινότητες και ο Κώδικας Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης για τις Ν.Α. προσδιορίζουν αναλυτικά τις σχετικές διαδικασίες ελέγχου.

Έλεγχος σκοπιμότητας (δηλαδή έλεγχος του τύπου, γιατί αυτή η νόμιμη λύση και όχι η άλλη νόμιμη λύση), απαγορεύεται.

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΕΠΟΠΤΕΙΑ: Η προβλεπόμενη από το νόμο σχέση μεταξύ Δημοσίων Νομικών Προσώπων, κατά την οποία το ένα (εποπτεύον) μπορεί να ελέγχει εντός των ορίων του νόμου τη δραστηριότητα του άλλου (εποπτευομένου).

Τα Υπουργεία μεταξύ τους και με τους άλλους φορείς συντονίζονται συνήθως με δύο τρόπους:

α) Μέσω συνυπογραφής κοινών (υπουργικών) αποφάσεων, τις οποίες συντάσσει ένα υπουργείο και στέλνει στα άλλα, προκειμένου να συμπληρώσουν και συνυπογράψουν.

β) Μέσω εργασίας σε διυπουργικές επιτροπές ή ομάδες διοίκησης έργου (ΟΔΕ) .

Ο συντονισμός, παραμένει σταθερά ο τομέας στον οποίο το ελληνικό Κράτος (προπάντων η εκτελεστική του εξουσία) πάσχει χαρακτηριστικά...Το 1964 στην έκθεση Langrod, για τα προβλήματα της ελληνικής Δημόσιας Διοίκησης καταγράφτηκε με έμφαση (έλλειψη οριζόντιου συντονισμού) και προτάθηκαν μέτρα διόρθωσης (σύσταση διυπουργικού κλάδου ανωτάτων στελεχών). Το ίδιο επανέλαβαν σχεδόν στερεότυπα όλες οι εκθέσεις μέχρι σήμερα, με τελευταία την έκθεση Σπράου (1998). Το πρόβλημα παραμένει...

Αμιγώς ελεγκτικό ρόλο έχει καταρχήν ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης (Γ.Ε.Δ.Δ.), ο οποίος μέσω του Συντονιστικού Οργάνου Επιθεώρησης και Ελέγχου (Σ.Ο.Ε.Ε.), μπορεί να συντονίζει το έργο των επιμέρους ελεγκτικών Σωμάτων.

Τέτοια Σώματα είναι :

Το Σώμα Ελεγκτών Επιθεωρητών Δημόσιας Διοίκησης (Σ.Ε.Ε.Δ.Δ.),

το Σώμα Ελεγκτών Υπουργείου Μεταφορών,

το Σώμα Ελεγκτών Υπουργείου Υγείας,

το Σώμα Ελεγκτών Περιβάλλοντος,

το Σώμα Ελεγκτών Δημοσίων Εργων,

το Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας,

η υπηρεσία εσωτερικών υποθέσεων της ΕΛ.ΑΣ.

η υπηρεσία εσωτερικών υποθέσεων του Λ.Σ.,

όλες οι Διευθύνσεις Επιθεώρησης των Υπουργείων.

Ε. Δημόσιος Τομέας

Το Κράτος, για να επιτύχει διάφορους σκοπούς ίδρυσε κατά το παρελθόν διάφορους φορείς (τράπεζες, κοινωφελείς οργανισμούς κλπ), οι οποίοι είτε εξαρχής είτε στη συνέχεια, απέκτησαν κάποια αυτοτέλεια από αυτό και λειτουργούν ως ιδιωτικοί φορείς πλην ελαχίστων διαφοροποιήσεων (στον ορισμό της διοίκησής τους κυρίως και στη χρηματοδότησή τους).

Θέλοντας να επικρατούν ομοιόμορφες διαδικασίες σε ορισμένες περιπτώσεις (πχ στις προσλήψεις και στην οικονομική διαχείριση), το Κράτος δημιούργησε την έννοια του ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΤΟΜΕΑ, στον οποίο υπάγονται όλοι εκείνοι οι φορείς που υπάγονται στις ενιαίες ρυθμίσεις. Τα όρια του δημόσιου τομέα είναι προφανώς ρευστά, ανάλογα με τις επικρατούσες αντιλήψεις-πολιτικές.

Η Δικαστική λειτουργία

Η Δικαστική λειτουργία ασκείται από ανεξάρτητα όργανα, τα ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ. Το Σύνταγμα προσδιορίζει με ακρίβεια τον τρόπο που συγκροτούνται και λειτουργούν τα Δικαστήρια καθώς και τις εγγυήσεις ανεξαρτησίας που διαθέτουν οι Δικαστές που τα στελεχώνουν.

Ετσι κατά το άρθρο 87:

«1. Η δικαιοσύνη απονέμεται από δικαστήρια συγκροτούμενα από τακτικούς δικαστές, που απολαμβάνουν λειτουργική και προσωπική ανεξαρτησία.

2. Οι δικαστές κατά την άσκηση των καθηκόντων τους υπόκεινται μόνο στο Σύνταγμα και στους νόμους και σε καμία περίπτωση δεν υποχρεούνται να συμμορφώνονται με διατάξεις που έχουν τεθεί κατά κατάλυση του Συντάγματος».

Κατά το 93 παρ.4 «Τα δικαστήρια υποχρεούνται να μην εφαρμόζουν νόμο που το περιεχόμενό του είναι αντίθετο προς το Σύνταγμα».

Ανάλογα με τη φύση των υποθέσεων που οδηγούνται ενώπιόν τους, τα Δικαστήρια διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες:

•Τα πολιτικά ή αστικά για τις ιδιωτικές διαφορές

•Τα ποινικά για την αντιμετώπιση των εγκληματικών συμπεριφορών και

•Τα διοικητικά για τις διαφορές μεταξύ πολιτών και οργάνων της κρατικής Διοίκησης.

Η Πολιτική ή Αστική Δικαιοσύνη

Αντικείμενό της είναι όλες οι διαφορές που ανακύπτουν μεταξύ των πολιτών κατά τις ιδιωτικές τους σχέσεις και γενικότερα οι διαφορές που δημιουργούνται μεταξύ μερών (ανθρώπων ή συλλογικοτήτων) που λειτουργούν ως ισότιμοι μεταξύ τους.

Α. ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ή ΑΣΤΙΚΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ είναι τα εξής:

-Ειρηνοδικεία, για τις υποθέσεις μικρής οικονομικής βαρύτητας.

-Πρωτοδικεία μονομελή και πολυμελή, για υποθέσεις μεγάλης οικονομικής βαρύτητας και γενικότερα, ιδιαίτερης σημασίας. Επιπλέον, (τα πολυμελή) για εξέταση σε δεύτερο βαθμό των αποφάσεων των Ειρηνοδικείων.

-Εφετεία, για εξέταση σε δεύτερο βαθμό των αποφάσεων των Πρωτοδικείων.

-Αρειος Πάγος, ως ακυρωτικό, για εξέταση της ορθής απονομής της δικαιοσύνης και για επίτευξη ενιαίας αντιμετώπισης όμοιων υποθέσεων.

Η Ποινική Δικαιοσύνη

Το Κράτος έχει προσδιορίσει ορισμένες συμπεριφορές με ιδιαίτερη απαξία (τα «εγκλήματα»), τις οποίες τις έχει περιγράψει σε ειδικούς νόμους (ΠΟΙΝΙΚΟΣ ΚΩΔΙΞ κατά κύριο λόγο αλλά και κάποιοι άλλοι) και τις απαγορεύει για τους ανθρώπους που διαβιούν εντός των συνόρων του.

Η γενικότερη αντιμετώπιση τέτοιων παράνομων συμπεριφορών αποτελεί αρμοδιότητα της Εισαγγελικής Αρχής, η οποία αποτελεί Δικαστική Αρχή (διαθέτει δηλαδή εγγυήσεις ανεξαρτησίας).Η τελική διάγνωση τέλεσης ενός εγκλήματος, οι συνθήκες υπό τις οποίες τελέστηκε, ποιοι ακριβώς ήταν οι υπεύθυνοι καθώς και η τιμωρία τους, ανήκουν στα Ποινικά Δικαστήρια, τα οποία στις περιπτώσεις αυτές λειτουργούν σε συνεργασία με την Εισαγγελική Αρχή.

Β. ΠΟΙΝΙΚΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ είναι:

-Τα Πτασματοδικεία, για τις περιπτώσεις μικρής σημασίας (πταίσματα).

-Τα Πλημμελειοδικεία, για τις περιπτώσεις κάποιας σημασίας (πλημμελήματα).

-Τα Μικτά Ορκωτά Δικαστήρια (παλιά Κακουργοδικεία), για τις πολύ βαριές περιπτώσεις εγκλημάτων. Σε αυτά συμμετέχουν μαζί με τους 3 Δικαστές και 4 πολίτες, οι οποίοι αναδεικνύονται δια κληρώσεως.

-Τα Εφετεία, τριμελή και πενταμελή, για εξέταση σε δεύτερο βαθμό των αποφάσεων των προηγούμενων Δικαστηρίων και σε πρώτο βαθμό, για ορισμένα διακεκριμένα εγκλήματα.

-Ο Αρειος Πάγος, ως ακυρωτικό, για εξέταση της ορθής απονομής της δικαιοσύνης και για επίτευξη ενιαίας αντιμετώπισης όμοιων υποθέσεων.

Η Διοικητική Δικαιοσύνη

Τα Διοικητικά Δικαστήρια είναι δύο ειδών, τα ουσιαστικά και τα ακυρωτικά. Τα πρώτα μπορούν να ακυρώνουν αλλά και να τροποποιούν μια παράνομη διοικητική πράξη. Τα δεύτερα (ακυρωτικά) μπορούν μόνο να ακυρώνουν.

Γ. Τα Διοικητικά Δικαστήρια είναι:

-Τα Διοικητικά Πρωτοδικεία (α βαθμός δικαιοδοσίας).

-Τα Διοικητικά Εφετεία (β Βαθμός δικαιοδοσίας συνήθως αλλά και α για ορισμένες περιπτώσεις).

-Το Συμβούλιο της Επικρατείας, ως ακυρωτικό, για εξέταση της ορθής απονομής της δικαιοσύνης και για επίτευξη ενιαίας αντιμετώπισης όμοιων υποθέσεων.

Επιπλέον των Διοικητικών Δικαστηρίων, έλεγχο επί των οργάνων της Δημόσιας Διοίκησης ασκεί και το Ελεγκτικό Συνέδριο, το οποίο είναι ανώτατο Δικαστήριο αλλά η αρμοδιότητά του είναι μόνο τα δημόσια οικονομικά.

Το Ελεγκτικό Συνέδριο ελέγχει τα οικονομικά όλων των δημοσίων φορέων και προπάντων των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης α) και β) βαθμού.

Το Σύνταγμα (και οι νόμοι) προσδιορίζουν την ισχύ των Δικαστικών Αποφάσεων, ακόμα και έναντι της ίδιας της Δημόσιας Διοίκησης.

Σύμφωνα με το 95 παρ.5 «Η διοίκηση έχει υποχρέωση να συμμορφώνεται προς τις δικαστικές αποφάσεις. Η παράβαση της υποχρέωσης αυτής γεννά ευθύνη για κάθε αρμόδιο όργανο, όπως νόμος ορίζει. Νόμος ορίζει τα αναγκαία μέτρα για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης της διοίκησης».

Το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο (Α.Ε.Δ.)

Το Σύνταγμα (άρθρο 100) καθιερώνει ένα Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο, στο οποίο αναθέτει την επίλυση των πλέον σοβαρών διαφορών (διαφωνίες μεταξύ Ανώτατων Δικαστηρίων για θέματα αντισυνταγματικότητας κλπ). Δεν συνιστά «συνταγματικό Δικαστήριο», όπως έχουν άλλα κράτη.

Στην αρμοδιότητά του ανήκει και ο έλεγχος του κύρους των Εκλογών. Λειτουργεί δηλαδή και ως Εκλογοδικείο.

 

Οι Ανεξάρτητες Αρχές

Οι Ανεξάρτητες Αρχές είναι ένας νέος θεσμός στη χώρα μας. Το Σύνταγμα αναγνωρίζει μερικές από αυτές (Συνήγορο του Πολίτη, Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού, Εθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο, Επιτροπή Διασφάλισης Απορρήτου Επικοινωνιών, Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων) αλλά υπάρχουν και αρκετές άλλες που έχουν ιδρυθεί με νόμο, ενώ δημιουργούνται συνέχεια νεότερες.

«Άρθρο 101Α

1. Όπου από το Σύνταγμα προβλέπεται η συγκρότηση και η λειτουργία ανεξάρτητης αρχής, τα μέλη της διορίζονται με ορισμένη θητεία και διέπονται από προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία, όπως νόμος ορίζει.

2. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την επιλογή και την υπηρεσιακή κατάσταση του επιστημονικού και λοιπού προσωπικού της υπηρεσίας που οργανώνεται για την υποστήριξη της λειτουργίας κάθε ανεξάρτητης αρχής. Τα πρόσωπα που στελεχώνουν τις ανεξάρτητες αρχές πρέπει να έχουν τα ανάλογα προσόντα, όπως νόμος ορίζει. Η επιλογή τους γίνεται με απόφαση της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής και με επιδίωξη ομοφωνίας ή πάντως με την αυξημένη πλειοψηφία των τεσσάρων πέμπτων των μελών της. Τα σχετικά με τη διαδικασία επιλογής ορίζονται από τον Κανονισμό της Βουλής.

3.Με τον Κανονισμό της Βουλής ρυθμίζονται όσα αφορούν τη σχέση των ανεξάρτητων αρχών με τη Βουλή και ο τρόπος άσκησης του κοινοβουλευτικού ελέγχου».

Οι Ανεξάρτητες Αρχές, ελέγχονται μόνο από τη Βουλή και όχι από συγκεκριμένο Υπουργό, ενώ τα βασικά πρόσωπα που τις στελεχώνουν διαθέτουν προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία.

Ο Συνήγορος του Πολίτη (ν. 3094/2003)

«Άρθρο 1 Αποστολή

1. Η ανεξάρτητη αρχή «Συνήγορος του Πολίτη» έχει ως αποστολή τη διαμεσολάβηση μεταξύ των πολιτών και των δημοσίων υπηρεσιών, των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, των Ν.Π.Δ.Δ. και των Ν.Π.Ι.Δ. όπως αυτά καθορίζονται στο άρθρο 3 παρ. 1 του παρόντος, για την προστασία των δικαιωμάτων του πολίτη, την καταπολέμηση της κακοδιοίκησης και την τήρηση της νομιμότητας. Ο Συνήγορος του Πολίτη έχει επίσης ως αποστολή του την προάσπιση και προαγωγή των δικαιωμάτων του παιδιού.

2. Ο Συνήγορος του Πολίτη επικουρείται από πέντε Βοηθούς Συνηγόρους, εκ των οποίων ο ένας ορίζεται ως Βοηθός Συνήγορος για το παιδί. Ως Βοηθοί Συνήγοροι επιλέγονται πρόσωπα εγνωσμένου κύρους που διαθέτουν υψηλή επιστημονική κατάρτιση και απολαύουν ευρείας κοινωνικής αποδοχής. Ο Συνήγορος του Πολίτη και οι Βοηθοί Συνήγοροι δεν ευθύνονται, δεν διώκονται και δεν εξετάζονται για γνώμη που διατύπωσαν ή πράξη που διενήργησαν κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. Δίωξη επιτρέπεται κατόπιν εγκλήσεως μόνο για συκοφαντική δυσφήμιση, εξύβριση ή παραβίαση του απορρήτου».

Κατά το άρθρο 3 του ν. 3094/2003,

«…3. Ο Συνήγορος του Πολίτη ερευνά ατομικές διοικητικές πράξεις ή παραλείψεις ή υλικές ενέργειες οργάνων των δημοσίων υπηρεσιών που παραβιάζουν δικαιώματα ή προσβάλλουν νόμιμα συμφέροντα φυσικών ή νομικών προσώπων. Ιδίως ερευνά τις περιπτώσεις κατά τις οποίες όργανο δημόσιας υπηρεσίας ατομικό ή συλλογικό:

i) προσβάλλει, με πράξη ή παράλειψη, δικαίωμα ή συμφέρον προστατευόμενο από το Σύνταγμα και το νόμο,

ii) αρνείται να εκπληρώσει συγκεκριμένη υποχρέωση που επιβάλλεται από τελεσίδικη ή προσωρινά εκτελεστή δικαστική απόφαση,

iii) αρνείται να εκπληρώσει συγκεκριμένη υποχρέωση που επιβάλλεται από διάταξη νόμου ή από ατομική διοικητική πράξη,

iv) ενεργεί ή παραλείπει νόμιμη οφειλόμενη ενέργεια, κατά παράβαση των αρχών της χρηστής διοίκησης και της διαφάνειας ή κατά κατάχρηση εξουσίας».