Η ποιότητα των θεσμών και η τήρηση των νόμων: Ένα πραγματικό και αποκαλυπτικό περιστατικό

Χθες παρακολούθησα μία πολύ ενδιαφέρουσα ομιλία με θέμα “Η Ποιότητα των Θεσμών και η Ανομία στην Ελλάδα”. Οι επιφανείς ομιλητές ανάπτυξαν με επιτυχία τις απόψεις τους, γύρω από τους κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες που προκαλούν το φαινόμενο της ανομίας στην Ελλάδα και προκάλεσαν σοβαρούς προβληματισμούς και μία άκρως ενδιαφέρουσα συζήτηση.

Όμως, ένα τυχαίο γεγονός κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, ήρθε να δώσει μία άλλη διάσταση στο ζήτημα. Καθώς ολοκλήρωνε την τοποθέτησή του και ο τελευταίος ομιλητής, ξαφνικά άρχισε να κτυπά έντονα ο συναγερμός της αίθουσας, ο οποίος ενδεχόμενα προειδοποιούσε για την ύπαρξη φωτιάς ή για κάποιο άλλο κίνδυνο. Ο ήχος της σειρήνας ακουγόταν για ένα με δύο περίπου λεπτά.

Κανείς δεν κουνήθηκε από τη θέση του και κανείς δεν έσπευσε να βγει από την αίθουσα, μπροστά στον πιθανό κίνδυνο.

Θεώρησα το περιστατικό αυτό ως εξαιρετικά συμβολικό (μάλιστα, προς στιγμή νόμισα ότι έγινε σκόπιμα για να χρησιμοποιηθεί ως παράδειγμα) για το θέμα της εκδήλωσης.

Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε τους ανθρώπους που βρεθήκαμε μέσα στην αίθουσα, ως μία “κοινωνία”. Οι ομιλητές του πάνελ, μπορούμε να πούμε ότι ήταν η “Κυβέρνηση”, η διοίκηση της κοινωνίας. Και εμείς, οι ακροατές, μπορούμε να παρομοιαστούμε με το λαό, με τα απλά μέλη της κοινωνίας, τους διοικούμενους.

Ο συναγερμός ήταν ο “νόμος”. Ο νόμος ο οποίος όριζε μία πολύ συγκεκριμένη ενέργεια, εκείνη τη στιγμή του (πολύ) πιθανού κινδύνου: Να τρέξουμε όλοι έξω, για να σωθούμε. Όμως, κανείς μας δεν υπάκουσε...
Εάν το περιστατικό αυτό γινόταν σε οποιαδήποτε άλλη αναπτυγμένη χώρα (απ’ αυτές που δε χρωστάνε), η αίθουσα θα είχε εκκενωθεί σε μερικά λεπτά. Επειδή στις χώρες αυτές, οι Κυβερνήσεις (και η Πολιτεία γενικότερα) εκπαιδεύουν τους πολίτες τους για το πώς θα πρέπει να αντιδρούν όταν κτυπάει ένας “συναγερμός”. Και η εκπαίδευση βασίζεται σε κάτι απλό: τους πείθει ότι ο συναγερμός κτυπάει για το δικό τους καλό. Για να προστατεύσει τους ίδιους! Και για το λόγο αυτό θα πρέπει όλοι να υπακούσουν. Και η εκπαίδευση αυτή ξεκινά από τις πολύ μικρές ηλικίες. Και για το λόγο αυτό, στα αμερικανικά ή τα γερμανικά σχολεία, κάθε τόσο γίνονται “εκπαιδευτικές ασκήσεις” (fire drills) για τη συμπεριφορά των μικρών μαθητών σε τέτοιες περιστάσεις.

Με τον ίδιο περίπου τρόπο γίνονταν η εκπαίδευση των πολιτών στην αρχαία Σπάρτη. Η “πόλις” μέσω των εφόρων και των άλλων αξιωματούχων, μάθαινε και έπειθε τους πολίτες της Σπάρτης, ήδη από την ηλικία των επτά ετών, ότι η υπακοή στους νόμους γίνεται για το συμφέρον της πόλης  και συνεπακόλουθα και για το δικό τους καλό. Και, επί πολλούς αιώνες, τα αποτελέσματα απεδείκνυαν την ορθότητα αυτής της σχέσης.

Στις σύγχρονες κοινωνίες, η Πολιτεία, πρέπει να εκπαιδεύει τους πολίτες στην τήρηση των νόμων. Και αυτό πρέπει να το κάνει από τη μικρή ηλικία και με την πειθώ. Και μάλιστα, θα πρέπει να περνά τη (σωστή) αντίληψη ότι, οι νόμοι τελικά καταλήγουν να προστατεύουν κυρίως τους αδυνάτους. Αφού τελικά το μόνο αντίβαρο που μπορεί να έχει μέσα στην κοινωνία ένας οικονομικά αδύνατος, είναι η τήρηση των νόμων. Διαφορετικά, μέσα σε ένα περιβάλλον ανομίας, αυτός είναι που θα πληγεί περισσότερο και όχι ο εύπορος.

Όμως, όπως και στο χθεσινό περιστατικό, η Κυβέρνηση (δηλαδή το πάνελ των ομιλητών και του συντονιστή της συζήτησης) δεν αντέδρασε. Η ίδια δεν εμπιστεύτηκε τον ήχο του “νόμου”. Και έμεινε αδρανής. Έτσι, αδρανείς μείναμε και εμείς στο ακροατήριο.

Μα, θα μου πείτε, τελικά ο συναγερμός ήταν λανθασμένος. Και δεν υπήρχε φωτιά.
Αλλά αν υπήρχε; Τότε πιο θα ήταν το αποτέλεσμα; Ας υποθέσουμε ότι έστω και εάν υπήρχε μία πιθανότητα στις χίλιες να είχε όντως ξεσπάσει φωτιά, φαντάζεστε τί θα είχε γίνει;

Άρα, ένας συνδυασμός ενός πάνελ και ενός συντονιστή μαζί με ένα ακροατήριο, που δεν έχουν εκπαιδευτεί σωστά και που έχουν συνηθίσει στον “ωχαδερφισμό” και την ανομία, ώστε να μη σέβονται τον ήχο (το “μήνυμα”) του συναγερμού είναι αρκετός για να προκαλέσει μία τεράστια τραγωδία.
Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, μία Πολιτεία, μία Κυβέρνηση και ένας λαός, οι οποίοι δεν έχουν εκπαιδευτεί να υπακούν στους νόμους ή δεν πιστεύουν στη σκοπιμότητά ή τη χρησιμότητά τους, είναι ένας συνδυασμός που -αναπόφευκτα- σε κάποια στιγμή, θα οδηγήσει σε μία εθνική τραγωδία.
Τη στιγμή της δικής μας εθνικής τραγωδίας, ήδη τη ζούμε...